یکی از مهم‌ترین اجزای جمله، نهاد و گزاره‌ست که جمله رو به دو بخش تقسیم می‌کنه، نهاد به قسمتی از جمله گفته میشه که خبری رو درباره‌اش توضیح میدیم و گزاره میشه اون خبری که درباره نهاد گفته شده.
به همین دلیل بهتره که این دو مورد رو در دستور زبان فارسی بلد باشین تا به راحتی نهاد و گزاره رو در جملات و ابیات فارسی تشخیص بدین. اگه شما هم این سوال براتون پیش اومده که نهاد و گزاره چیست؟ در ادامه این مطلب با ما همراه باشین.
زبان فارسی، زبان مادری ماست و لازمه که دستور زبان فارسی و نقشی که هر بخش از متن در جمله به خودش می‌گیره رو به خوبی بلد باشیم. با یادگیری هر چه بهتر دستوران زبان فارسی، می‌تونیم به خوبی، معنی متون فارسی و ابیات رو متوجه بشیم.
عناوین مهمی که در این مقاله می‌خوانیم :
هر جمله‌ای که می‌شنویم و یا به کار می‌بریم، از دو بخش تشکیل شده. یکی از این بخش‌ها نهاد و دیگری گزاره‌ست. در واقع هر جمله خبری، اطلاعاتی رو درباره کسی یا چیزی به ما میرسونه.
کسی یا چیزی که درباره‌اش به ما اطلاعات می‌رسه، میشه نهاد و اطلاعاتی که درباره نهاد دریافت میکنیم، میشه گزاره. پس بهتره با نهاد و گزاره بیشتر آشنا بشین تا تشخیص اون‌ها توی متن براتون خیلی راحت باشه.
نهاد چیست؟
نهاد در واقع نقشی در جملاته که باقی اجزای جمله، درباره اون خبری رو به مخاطب می‌رسونن. این نهاد می‌تونه گروه اسمی، ضمیر و صفت باشه و انواع مختلفی مثل فاعل و مسندالیه داره؛ البته که باید این موضوع رو در نظر بگیریم که گاهی اوقات ممکنه نهاد اصلا در جمله نیاد. به مثال زیر دقت کنین:
حمید خواب آلوده است.
حمید، نهاد این جمله محسوب میشه که “خواب آلوده بودن” داره توصیفش می‌کنه.
انواع نهاد
ما نهاد رو می‌تونیم با دو نوع فاعل یا مسندالیه در جملات پیدا کنیم. فاعل، نهادیه که داره کاری رو انجام میده. برای مثال در این جمله که “رضا کتاب خرید.” رضا خریدن کتاب رو انجام داده و نهاد جمله هم محسوب میشه. در واقع گزاره ما داره یک خبری رو علاوه بر نهاد، درباره فاعل هم میرسونه.
مسندالیه هم نهادیه که از وضعیت و حالتش خبری رو دریافت میکنیم؛ مثلا این جمله که “فاطمه خوشحال است.” در این جمله ما داریم درباره وضعیتی که نهاد داره، توضیحی میدیم.
گزاره چیست؟
گزاره قسمتی از جملهست که اطلاعاتی رو درباره نهاد به ما میرسونه و ما می‌تونیم از این طریق بفهمیم که برای نهاد، چه اتفاقاتی رخ داده و این جمله، چه خبری رو قراره درباره نهاد به ما برسونه. مهم‌ترین قسمت گزاره، فعله و باقی اجزای جمله مثل قید، مسند و مفعول در قسمت گزاره وجود دارن. به مثال زیر دقت کنین:
علی اهل مشهد است.
اهل مشهد است داره یک اطلاعاتی رو درباره علی که نهاده به ما میرسونه؛ پس اهل مشهد است گزاره این جمله در نظر گرفته میشه؛ بنابراین می‌تونیم بگیم که تفاوت نهاد و گزاره اینه که نهاد، شخص یا چیزیه که گزاره داره خبری رو درباره اون به ما توضیح میده.
همخوانی نهاد و گزاره با یکدیگر
نهاد و گزاره از نظر جمع یا مفرد بودن با هم همخونی دارن؛ یعنی اگه نهاد مفرده، گزاره هم با فعل مفرد به پایان می‌رسه و اگه نهاد به صورت جمع بیان بشه، گزاره هم با فعل جمع میاد. مثل این جملات که:
علی کتاب خرید.
آن‌ها کتاب خریدند.
در این دو مثال، متوجه شدیم که نهاد و گزاره با هم همخونی دارن و نمی‌شه که به صورت جمع و مفرد یا بالعکس بیان.
نهاد و گزاره را چگونه تشخیص دهیم؟
حالا ممکنه این سوال برای شما پیش بیاد که تشخیص نهاد و گزاره در جمله چطوریه و از چه راهی می‌تونیم این دو تا رو در جمله پیدا کنیم. برای تشخیص نهاد در جمله، کافیه تا جمله رو یک بار با دقت بخونیم و از خودمون بپرسیم که این جمله درباره چه کسی یا چه چیزی صحبت می‌کنه و درباره چی داره به ما خبری رو میرسونه. با این کار، شما می تونین به راحتی نهاد رو در جمله تشخیص بدین. برای مثال:
احمد به خانه برگشت.
اینجا باید از خودمون بپرسیم که چه کسی به خانه برگشت؟ و جواب احمد هست و احمد میشه نهاد این جمله.
برای تشخیص گزاره در جمله، نیاز داریم که در ابتدا، نهاد رو پیدا کنیم. بعد از پیدا کردن نهاد، باقی جمله ما گزاره میشه. به مثال زیر دقت کنین:
فاطمه کتاب‌های خودش را به دوستش قرض داد.
در ابتدا نهاد این جمله رو پیدا میکنیم که همون فاطمه هست؛ چون می‌پرسیم چه کسی کتاب‌های خودش رو به دوستش قرض داد، و جواب فاطمه هست. حالا که نهاد مشخص شد، باقی جمله که ” کتاب‌های خود را به دوستش قرض داد” هست، گزاره محسوب میشه؛ چون داره خبری رو درباره فاطمه به ما میرسونه.
حذف نهاد و گزاره
گاهی اوقات ممکنه نهاد و گزاره از جمله مورد نظر حذف بشن. البته با حذف نهاد و گزاره، مشکلی برای مفهوم جمله به وجود نمیاد. حالا مهم‌ترین سوالی که در این حالت شکل می‌گیره اینه که چه زمان‌هایی نهاد و گزاره از جمله حذف میشن؟
برای پاسخ به این سوال، لازمه که به مثالهای زیر توجه کنین تا حذف نهاد و گزاره به قرینه لفظی رو متوجه بشین:
مریم به کتابفروشی رفت و یک کتاب خرید.
در این عبارت، ما دو جمله داریم. اولین جمله میشه مریم به کتابفروشی رفت و دومین جمله هم میشه یک کتاب خرید. در جمله اول، نهاد که فاطمه هست رو داریم. اما در جمله دوم، نهادی در جمله پیدا نمی‌کنیم.
البته ما با توجه به نهادی که در اولین جمله اومده، می‌تونیم تشخیص بدیم که فاطمه، یک کتاب خرید. در این موقعیته که حذف نهاد به قرینه لفظی اتفاق افتاده. این حذف برای جلوگیری از تکراره و و درست این جمله میشه:
مریم به کتابفروشی رفت و مریم یک کتاب خرید.
برای درک حذف گزاره به قرینه لفظی، به مثال زیر دقت کنین:
دل فدای او شد و جان نیز هم
در جمله دوم، درستش این بود که بگیم جان نیز هم فدای او شد که برای جلوگیری از تکرار، این قسمت گذاره از جمله دوم حذف شده و حذف گزاره به قرینه لفظی اتفاق افتاده؛ چون ما این گزاره رو در قسمت اول عبارت داشتیم و فقط لفظش از قسمت دوم حذف شده.
نوع دیگه‌ای از حذف وجود داره که بهش میگن حذف به قرینه معنایی یا معنوی. در این حذف، ما نهاد یا گزاره رو در جمله‌های قبلی و بعدی نداریم و فقط می‌تونیم از روی مفهوم، حذف شدنشون رو متوجه بشیم. برای بهتر متوجه شدن حذف نهاد و گزاره به قرینه معنوی به مثالهای زیر توجه کنین:
دیروز به خانه دوستم رفتم و لباسش رو پس دادم.
در جمله دوم، از روی مفهوم، متوجه میشیم که لباس رو به او پس دادم درسته و در جملات قبلی “به او” نیومده؛ اما از روی معنی می‌تونیم متوجه بشیم که منظور چیه. پس این جا حذف نهاد به قرینه معنوی اتفاق افتاده.
مثال‌هایی برای یادگیری نهاد و گزاره
بهترین راه برای درک این نوع دستور زبان، بررسی مثال برای تشخیص نهاد و گزاره در جملهست. شما باید مثالهای زیادی رو از این موضوع بررسی کنین تا پیدا کردن نهاد و گزاره در جملات و ابیات، برای شما راحت‌تر باشه. برای راحتی شما، ما در این قسمت از مقاله، چند مثال از نهاد و گزاره حل میکنیم تا این درس برای شما جا بیفته.
هوای بیرون از خانه گرم است.
در این جمله باید بپرسیم چه چیزی گرم است، که جواب میشه “هوای بیرون از خانه” پس این قسمت نهاده و “گرم است”، گزاره جمله محسوب میشه.
هر روز به دیدن مادربزرگ می‌رفتم.
در این جمله، نهاد “من” میشه که به قرینه معنوی حذف شده و “تمام جمله”، گزاره در نظر گرفته میشه.
امروز هوا سرد است.
چه چیزی سرد است؟ “هوا”، پس “هوا” نهاد و “باقی جمله” گزاره‌ست.
دامن پاکت ای فرشته مهر باغ آیینه گون توحید است.
برای پیدا کردن نهاد این جمله، می‌تونیم جمله رو ابتدا به زبان عادی بازگردانی کنیم و بگیم، ای فرشته مهر دامن پاکت باغ آیینه گون توحید است. حالا برای تشخیص نهاد باید بگیم که چه چیزی باغ آیینه گون توحید است؟ “دامن پاکت” میشه نهاد و “باقی جمله” گزاره‌ست.
دانش‌آموزان کلاس ششم از کتابخانه خارج شدند.
چه کسانی از کتابخانه خارج شدند؟ “دانش‌آموزان کلاس ششم”. پس دانش‌آموزان کلاس ششم نهاد و باقی جمله گزاره‌ست.
سخن پایانی
شما برای این که بتونین خیلی راحت معانی شعرها و عبارات فارسی رو متوجه بشین یا متون زیبا و تاثیرگذار بنویسین، لازمه که با تمام مفاهیم دستور زبان فارسی و نقشی که هر جزء جمله به خودش می‌گیره آشنا باشین.
به همین علت، بهتره که دستور زبان فارسی رو به طور کامل یاد بگیرین تا بتونین به راحتی هر کدوم از اون‌ها رو در جملات و ابیات شعر تشخیص بدین و به کار ببرین.
به همین دلیل ما در این مقاله، نهاد و گزاره که بخش مهمی از جمله هستن رو براتون با مثال تعریف کردیم تا بتونین اطلاعات کافی رو در این زمینه به دست بیارین. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشه.
