چگونه افت تحصیلی را جبران کنیم؟

افت تحصیلی وضعیتی است که دانش‌آموز ممکن است یک یا چند بار در طول دوران تحصیل خود با آن روبرو شود. البته ممکن هم هست که شخص هیچ گاه با این وضعیت روبرو نشود. در این وضعیت دانش‌آموز نمرات پایین 10 یا 12 در امتحانات می‌گیرد که بسته به تداوم آن ممکن است منجر به لزوم تکرار یک پایه تحصیلی و یا حتی ترک تحصیل فرد شود. اما هر چقدر هم که دچار افت تحصیلی شده باشید باز هم راه ترمیم نمرات و یا ترمیم معدل وجود دارد.

بررسی علل افت تحصیلی

افت تحصیلی در هر فرد می‌تواند با فرد دیگر متفاوت باشد. در واقع دلایل متعددی برای آن وجود دارد. این دلایل ممکن است فردی باشد و یا مربوط به عوامل بیرونی و خانوادگی باشد. ممکن است برگرفته از محیط و شرایط زندگی و یا متاثر از وضعیت اجتماعی و مدرسه باشد. از جمله دلایل شایع افت تحصیل را در زیر تشریح می‌کنیم:

عوامل فردی و درونی

روش مطالعاتی نادرست

یکی از عوامل افت تحصیلی نداشتن برنامه برای مطالعه، نداشتن علم به روش‌های صحیح مطالعه و این است که شما ندانید چه زمانی و کجا باید مطالعه کنید. دانستن این موضوع که چه شرایطی برای مطالعه لازم است از ضروریات موفقیت در این امر می‌باشد. حتی اگر شما ساعات مطالعاتی بالایی داشته باشید یا بهترین اساتید و کتاب‌های تست را هم داشته باشید اگر ندانید که چطور و  چه زمانی مطالعه داشته باشید با شکست مواجه خواهید شد.

نداشتن اعتماد به نفس

زمانی که دانش‌آموزی اعتماد به نفس نداشته باشد، نمی‌تواند نقاط قوت خود را ببیند و خود را مورد تشویق قرار دهد. همچنین نمی‌تواند ضعف‌هایش را شناسایی و رفع کند. به همین دلیل این فرد برای رسیدن به موفقیت هیچ تلاشی نمی‌کند و روز به روز در درس‌ها ضعیف‌تر و دچار افت تحصیلی می‌شود.

ضعف جسمانی

در صورتی که دانش‌آموز دچار ضعف بینایی یا شنوایی باشد و یا مشکل جسمانی دیگری داشته باشد که به طرز صحیح مورد بررسی قرار نگیرد، فرد را از نظر جسمانی آسیب پذیر‌تر می‌کند و می‌تواند منجر به از بین رفتن اعتماد به نفس و علاقه به درس خواندن شود.

نداشتن انگیزه

بی علاقه شدن به درس خواندن عامل اصلی بی انگیزگی می‌باشد. نداشتن انگیزه برای درس خواندن و ادامه دادن می‌تواند ناشی از ترس از شکست، تنبلی، افسردگی و  نداشتن هدف و برنامه مناسب باشد.

هوش

هر چند که تلاش و پشتکار و سماجت در یادگیری از بهره هوشی تاثیر بیشتری در میزان موفقیت یک فرد دارد؛ اما نمره هوشی که با آزمون‌های استاندارد هوش کسب می‌شود نیز در روند موفقیت تاثیر گذار است و این میزان هر چه که دانش آموز به سال‌های بالاتری برود پدیدارتر می‌شود.

نداشتن هدف

از دیگر دلایل افت تحصیلی نداشتن هدف برای آینده است. بسیاری از دانش‌آموزان ممکن است هم نمرات بالایی در درس‌ها داشته باشند و هم علاقه به درس خواندن. اما وقتی هدفی برای آینده تحصیلی و شغلی خود مشخص نکنند و ندانند که با درس خواندن به کجا می‌خواهند برسند، همین موجب بی‌انگیزگی و سرد شدن نسبت به درس خواندن و در نتیجه افت تحصیلی می‌شود.

نداشتن سلامت روان

ابتلا به اختلالات روانی از جمله اضطراب جتماعی، اختلالات هویتی و یا افسردگی نه تنها بر حیطه تحصیلی یک فرد می‌تواند تاثیر منفی بگذارد، بلکه می‌تواند زندگی شخصی و کاری او را نیز با بحران‌های وحشتناکی روبرو کند. دانش‌آموزی که سلامت روان نداشته باشد دچار اختلالات حافظه، عدم تمرکز، از بین رفتن اعتماد به نفس، نداشتن انگیزه و اختلال در یادگیری خواهد شد.

ناتوانی در مدیریت زمان

دانش‌آموزانی که لحظه آخری هستند یا به عبارتی درس خواندن و انجام تکالیف را به آخرین لحظه واگذار می‌کنند در انجام درست تکالیف خود با شکست روبرو می‌شوند و همیشه آن‌ها را با نقص و ایراد انجام می‌دهند. همین می‌تواند به عدم درک صحیح از درس منجر شود. این افراد به هنگام آزمون و امتحانات نیز مرور و مطالعه درس را به روز و ساعات آخر موکول می‌کنند که همین منجر به کسب نمرات پایین و افت تحصیلی آن‌ها خواهد شد.

خلق و خو

به اندازه تمام افرادی که در این جهان در حال زیستن هستند خلق و خوهای متفاوتی وجود دارد. بسیاری افراد هستند که ظرفیت پذیرش کمتری نسبت به دیگران دارند. بسیاری از آن‌ها انعطاف پذیری کمی نسبت به تغییرات دارند و خیلی از افراد درصد آسیب پذیری بالایی دارند که شاید دیر بتوانند با مشکلات خود کنار بیایند و یا حتی ممکن است اصلا نتوانند مشکلات پیش آمده در زندگی خود را هضم کنند. این یکی از مواردی است که می‌تواند منجر به افت تحصیلی در فرد شود.

نداشتن استقلال

دانش‌آموزانی که از ابتدای دوران تحصیلی خود یاد نمی‌گیرند که کارها و تکالیف خود را بدون کمک والدین خود انجام دهند بعدها دچار افت تحصیلی می‌شوند. آن‌ها باید بیاموزند که انجام تکالیف، درس خواندن برای امتحانات و آماده کردن کتاب‌ها برای هر کلاسی را خودشان انجام دهند و به خود متکی باشند تا در سال‌های آتی هم بتوانند خود برای درس‌های خود برنامه‌ریزی کنند.

حواس‌پرتی با فضای مجازی

فضای مجازی شاید برای خیلی‌ها سرگرمی در بین کارها و فعالیت‌های روزانه آن‌ها باشد. اما گاهی اشتغال به آن فراتر از حد سرگرمی می‌شود و دانش‌آموز را به جایی می‌رساند که دچار افت تحصیلی می‌شود.

بررسی عوامل محیطی و بیرونی

اختلافات خانوادگی

اختلاف در خانواده مانند بحث و دعوا بین والدین، طلاق، اختلاف با ناپدری یا نامادری و وجود شرایط نامناسب در خانواده مواردی هستند که فرد را از درس و محیط خانه دور می‌کند و موجب افت تحصیلی وی می‌شود.

روش تربیتی نامناسب در خانواده

تفاوت نوع تربیت پدر و مادر، روش‌های سختگیرانه یا بالعکس سهل گیرانه در تربیت فرزند می‌تواند در روند تحصیلی دانش‌آموز تاثیر مستقیم بگذارد. والدینی که مدام فرزند خود را سرزنش می‌کنند، با دیگران مقایسه می‌کنند یا مورد تنبیه بدنی قرار می‌دهند و یا روی کارهایی که انجام می‌دهد نظارتی ندارند نمی‌توانند به پیشرفت تحصیلی او کمکی کنند و موجب افت نمرات وی می‌شوند.

بیماری والدین

درگیری والدین با بیماری‌های روانی و جسمانی می‌تواند زمان زیادی را از آن‌ها بگیرد و همین موجب می‌شود نتوانند درست به فرزندان خود برسند و برای آن‌ها وقت بگذارند. همین فاصله ممکن است باعث رفتن دانش‌آموز به مسیرهای اشتباه می‌شود.

نوع نگاه خانواده به تحصیل

دید خانواده‌ها به تحصیل فرزندان‌شان از خانواده‌ای به خانواده دیگر تفاوت دارد. اینکه تا چه میزان والدین از آینده تحصیلی و پیشرفت دانش‌آموز خود حمایت می‌کند بستگی به نوع نگاه آن‌ها به تحصیل فرزندان خود دارد.

شرایط اقتصادی و خانوادگی نامناسب

بهم ریختگی خانواده از لحاظ اقتصادی و کساد شدن کسب و کار می‌تواند ذهن دانش آموز را از ادامه تحصیل و پیشرفت به سمت وارد شدن به عرصه کسب و کار بکشاند و او را از پیشرفت منحرف کند. همچنین خانواده‌هایی که دچار اعتیاد به مواد مخدر هستند، نمی‌‎‌توانند بستر مناسبی برای درس خواندن و رشد و پیشرفت فرزندان خود را فراهم کنند.

نقش معلمان و اساتید

در صورتی که معلمان و مربیان در مدرسه رفتار مناسبی با دانش آموز نداشته باشند و یا مهارت‌های ارتباطی مناسب را در برخورد با آن‌ها نداشته باشند، رفتار خشن و سختگیرانه ای داشته باشند و دانش‌آموز را تحقیر کنند موجب افت تحصیلی فرد و ایجاد مشکل برای وی می‌شوند.

روابط با هم‌‎سن و سالان

داشتن روابط با دوستان در مدرسه به خصوص در دوران نوجوانی از اهمیت بالایی برخوردار است. همانطور که روابط سالم و صمیمانه می‌تواند انگیزه‌ای برای ادامه دادن باشد، روابط ناسالم می‌تواند فرد را از درس و تحصیل دور کرده و منجر به افت تحصیلی وی شود.

مشکلات جامعه

شرایط بد اقتصادی و میزان تاثیر منفی آن بر خانواده و شرایط تحصیلی فرد را نمی‌توان نادیده گرفت. زمانی که اقتصاد یک خانواده دچار مشکل شده باشد دانش‌آموز دیگر نمی‌تواند به آینده تحصیلی و شغلی خود فکر کند. علاوه بر این‌ها، آمار بالای اعتیاد در سنین پایین و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی نیز نقش مهمی در میزان افت تحصیلی دانش آموز خواهد داشت.

مشکلات آموزشی

نظام آموزشی موضوع مهمی در علاقه مند کردن یا بی انگیزه کردن یک فرد به درس می‌باشد. زیرا می‌تواند با ابداع و ارائه روش‌های جدید و جذاب برای درس خواندن راه موفقیت دانش آموز را هموار کند یا با در پیش گرفتن روش‌های انعطاف ناپذیر و سخت گیرانه موجب افت تحصیلی آن‌ها شود.

تکنیک های مقابله با افت تحصیلی

افت تحصیلی و راه های مقابله با آن از مهم‌ترین مواردی است که علم به آن برای ادامه پیشرفت تحصیلی از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. افت تحصیلی مشکلی است که زمان زیادی برای جبران آن لازم است و سریع نمی‌توان آن را برطرف کرد. اما با زمان گذاری و برنامه‌ریزی صحیح قابل جبران است. در ادامه راهکارهایی برای جبران افت تحصیلی آورده شده که اگر به این وضعیت دچار شدید می‌تواند به شما کمک کند:

مطالعه صحیح

موضوعی که برخی دانش‌آموزان در مطالعه فکر می‌کنند صحیح است مطالعه مداوم و بدون استراحت است. این که شما ساعت‌ها بدون استراحت مطالعه کنید علاوه بر اینکه شما را خسته تر می‌کند تمرکز شما را نیز از بین می‌برد. همچنین وضعیتی که برای مطالعه مناسب است در حالت نشسته و نه خوابیده و در حال حرکت و قدم زدن است. همینطور اگر احساس خستگی مفرط می‌کنید حتما استراحت کنید و در صورت لزوم بخوابید تا عملکرد بهتری داشته باشید.

تقویت تمرکز

توانایی حفظ تمرکز یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند در مسیر پیشرفت شما تاثیر مستقیم بگذارد. عوامل زیادی وجود دارد که در هنگام مطالعه در خانه یا هر جای دیگری ممکن است تمرکز شما را تحت تاثیر قرار دهد. عواملی مانند موبایل، تبلت، بازی یا تلویزیون با ایجاد حواس‌پرتی ذهن شما را از درس خواندن دور می‌کند که باید در این موقعیت از آن‌ها دور باشید. با این حال تمرین‌هایی هم برای افزایش تمرکز وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها بهره بگیرید.

ایجاد تنوع در آموزش

ایجاد تنوع یعنی اینکه فقط به آموزش‌های کلاس و مدرسه تکیه نکنید. والدین می‌توانند به فرزند خود کمک کنند که در ذهن فرزندشان محدودیتی از این بابت وجود نداشته باشد. اینکه فقط روی دروسی مثل ریاضی و فیزیک کار کنید می‌تواند بسیار خسته کننده باشد و شما را از درس خواندن دلسرد کند. اما اگر در مطالعه به رشد مهارت‌ها و استعدادهای دیگر خود مانند علاقه‌ای که به رشته‌ای ورزشی دارید یا گرافیک و عکاسی بپردازید می‌تواند به رشد شما کمک زیادی کند.

هدف گذاری برای آینده

هدف نداشتن موجب گم شدن در مسیر می‌شود. این گم‌شدگی دانش‌آموز را از درس خواندن و تلاش برای پیشرفت دور می‌کند. بنابراین زمانی که فرد اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت داشته باشد و طبق آن‌ها برنامه‌ریزی کند از افت تحصیلی در امان می‌ماند.

افزایش اعتماد به نفس

اعتماد به نفس خصوصیتی است که نه تنها در تحصیل یک فرد تاثیر مثبتی می‌گذارد، بلکه در زندگی و پیشرفت شغلی شخص نیز به طور مستقیم تاثیرگذار است. دانش‌آموزانی که اعتماد به نفس ندارند، تلاشی برای بهبود وضعیت درسی خود نمی‌کنند و همین مجدد اعتماد به نفس آن‌ها را کاهش می‌دهد.

حفظ روحیه و مثبت‌اندیشی

تشویق به اندازه و به موقع دانش‌آموز می‌تواند نقش مهمی در ایجاد روحیه و پیشرفت فرد داشته باشد. البته تشویق نباید از حد بگذره و همین که به ایجاد روحیه خوب در فرد کمک کند کافی است. همین موجب به وجود آمدن انگیزه و علاقه به مطالعه و درس خواندن می‌شود.

تلاش بیشتر

درس خواندن و مطالعه اگر تداوم و استمرار داشته باشد، علاوه بر ایجاد حس خوب و علاقه به یادگیری و ایجاد عادت به مطالعه در فرد، موجب پیشرفت تحصیلی نیز خواهد شد.

مدیریت زمان

مدیریت زمان مهارتی است که اگر دانش‌آموز آن را بیاموزد می‌تواند علاوه بر امور تحصیلی به کارهای دیگر نیز بپردازد و فضایی برای او ایجاد می‌شود که علاوه بر درس به فعالیت‌های دیگر نیز می‌تواند بپردازد.

جمع‌بندی برای چگونه افت تحصیلی را جبران کنیم

همانطور که در بالا گفته شد افت تحصیلی ناشی از عوامل متعددی می‌باشد. این عوامل درونی و بیرونی می‌باشد. درست است که عوامل درونی را خود دانش‌آموز باید بهبود ببخشد. اما عوامل خانوادگی و نظام آموزشی در دست والدین و معلمان می‌باشد که با تلاش برای بهبود آن می‌توانند به رشد دانش آموزان و بهبود نمرات آن‌ها کمک کنند.